موز یکی از قدیمی ترین گیاهانی است که موطن اصلی آن به درستی روشن نیست ،ولی حکاکی هایی از درخت موز بر روی سنگ ها و غارهای هندوستان یافت شده است.باستان شناسان موطن اصلی آن را جنوب شرقی آسیا می دانند.
این گیاه از دو راه در سایر ممالک دنیا منتشر شده است یکی از راه جنوب شرقی آسیا به جزایر اقیانوسیه تا مجمع الجزایر هاوانی، ژاپن و جنوب چین رفته است و دیگری از سمت غرب به کشورهای آفریقایی و از آنجا به سواحل شرقی آمریکای مرکزی و مجمع الجزایر آنتیل و آمریکای جنوبی رسیده است.
قدمت موز به بیش از ۳۰۰۰ سال می رسد و مورخین معتقدند که انسان ها از زمان ما قبل تاریخ این گیاه را می شناختند و از میوه آن استفاده می کردند.
موز یکی از بهترین میوه های گرمسیری است که در سطح گسترده ای در جهان کشت شده و دارای تجارت جهانی و سیع می باشد.
پیشرفته ترین مالکان تولید کننده موز کشورهای هند، مالزی، اندونزی، جامائیکا، کنگو، اکوادور، کنیا و اوگاندا می باشد.
گیاهشناسی موز
موز گیاه علفی تک لپه ای است و از خانواده musace می باشد. دو گونه موز وجود دارد که musa balbisian و musa acuminata بوده و بیشتر ارقام موز هیبرید این گونه ها به شمار می آیند.
موز گیاهی سریع الرشد است و شامل یک شبه ساقه کاذب که بوسیله گروهی از لایه های متحد المركز از غلاف برگی شکل می گیر، یک ریزوم زیر زمینی و یک سیستم ریشه ای فیبری است.
-
ریزوم: ریزوم یک ساقه زیر زمینی با تعداد زیادی مریستم که شبه ساقه و ساقه گل دهنده و ریشه های فیبری را بوجود می آورد.
-
غلاف و برگ های موز: برگ های موز شامل ساختمان لوله مانند بلندی که نیام می نامند و یک دمبرگ محکم و پهنک بینی می باشد، تعداد زیادی از تیام ها در کنار هم قرار می گیرند و یک شبه ساقه را تشکیل می دهند و یک شبه ساقه ممکن است. در طول زمان زندگی اش بیشتر از ۴۰ برگ داشته باشد آخرین برگی که روی ساقه هوایی ظاهر می شود خیلی کوچک و به شکل براکته یا برگچه می باشد که نقش آن حفاظت خوشه موز از عوامل جوی مانند تابش شدید آفتاب و با باران های شدید می باشد.
-
ریشه موز: تعداد زیادی ریشه فیبری حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ عدد، از ریزوم بوجود می آیند و اگر خاک دارای زهکش مناسب و حاصلخیز و عمیق باشد ریشه ها گسترش خوبی پیدا می کند.
گل آذین موز در مرکز شبه ساقه ۱۵-۱۰ ماه بعد از کاشن ظاهر می شود در این مدت ۳۲ تا ۲۶ برگ تولید می کند. عمل گلدهی موز shooting نامیده می شود.
گل ها به صورت مار پیچی در طول محور گل آذین در گروه های ۱۰ تا ۲۰ تایی ظاهر می شوند که بوسیله براکته های گوشتی سبز متمایل به ارغوانی پوشیده شده است که در جریان رشد و توسعه گلدهی، پوشش آن ها می ریزند.
اولین گل هایی که ظاهر می شوند گل های ماده می باشند و در ارقام خوردنی تخمدان ها سريعا بوسیله عمل بار تنوکارپی (بدون گرده افشانی) در ردیف های مشخصی که دست نامیده می شود رشد می کنند.
اگر چه بیشتر ارقام موز تولید میوه بدون بذر می کنند ولی تعدادی از ارقام می توانند تولید بذر نمایند.
کشت موز در ایران
در استان هرمزگان باغات موز در شهرستان میناب، رودان و جاسک قرار داد. ارقام کشت شده موز در استان هرمزگان عبارتند از: دوارف کاوندیش، کاوندیش چینی، گراندناین، میسوری، رقم محلی «پلنتین) می باشد.
در استان سیستان و بلوچستان استان سیستان و بلوچستان یکی از مستعدترین مناطق کشت موز در ایران می باشد و کشت موز در چابهار در مناطق باهوکلات، کهیر، زرآباد و ایرانشهر صورت می گیرد.
علائم سرمازدگی
با ظهور خوشه میوه از شبه ساقه که Chok throat نامیده می شود، میوه ها در زمان رسیدن رنگ زرد کمرنگ یا سبز متمایل به خاکستری دارند. شکل میوه ها کج و نامناسب و میوه ها زود فاسد می شود.
صدمات سرمازدگی و یخ زدگی جبران ناپذیری در دمای زیر صفر درجه سانتی گراد اتفاق می افتد. درجه حرارت زیر ۶ درجه سانتی گراد باعث سرمازدگی شدید و از بین رفتن درختان می شوند.
درجه حرارت بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد باعث توقف رشد و سوختگی شدید برگ ها می گردد. علائم صدمات یخ زدگی شامل آب گزیدگی در همه قسمتهای بالای سطح زمین از گیاه موز و قهوه ای شدن و خشک شدن و از بین رفتن برگها و شبه ساقه و میوه ها می باشد.
درجه حرارت زیر ۲- درجه سانتی گراد گیاه را تا روی سطح خاک خشک می کند اگر چه رشد جدید معمولا از جوانه های ریزرم زیر زمینی با برگشت به هوای گرم صورت می گیرد.
